Kiedy można dublować odsetki w umowie pożyczki?

Mała firma pożyczkowa (spółka z o.o.) zaczęła udzielać oprocentowanych pożyczek osobom fizycznym. Niski limit oprocentowania pożyczek (odsetki maksymalne) sprawia, że musimy szukać innych form zarabiania na udzielaniu pożyczek. Dlatego wprowadziliśmy do umowy pożyczki zapis, zgodnie z którym odsetki będą płatne po upływie każdego roku trwania pożyczki, a w razie braku ich zapłaty w ciągu 7 dni zostaną doliczone do kwoty długu głównego. Od tak powstałej sumy będą zaś naliczane kolejne odsetki. Czy takie rozwiązanie jest prawidłowe i czy pozwoli spółce w przyszłości naliczyć podwójne odsetki?

Z pytania wynika, iż strony umowy pożyczki z góry (tj. przed powstaniem zaległości) umówiły się na doliczanie zaległych odsetek do kwoty długu głównego. Wobec istniejącego w naszym prawie zakazu umawiania się z góry o zapłatę odsetek od zaległych odsetek (tzw. zakaz anatocyzmu) odpowiedź na postawione pytanie należy rozpocząć od rozważenia, czy nie doszło czasem do jego naruszenia.

Istnieją bowiem trzy wyjątki, w których wspomniany zakaz nie ma zastosowania. Pobieranie odsetek od zaległych odsetek jest bowiem możliwe wtedy, gdy:

wierzyciel wytoczył o te zaległe odsetki powództwo,
strony już po powstaniu zaległości zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do kwoty długu,
pożyczki długoterminowej udzieliła instytucja kredytowa. W tym ostatnim przypadku umowa pożyczki może z góry przewidywać doliczanie (kapitalizację) zaległych odsetek do kwoty długu głównego i naliczanie od nich kolejnych odsetek. Przywilejem tym cieszą się jednakże tylko instytucje kredytowe, o czym wyraźnie stwierdza art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.) i tylko w przypadku pożyczek długoterminowych.

W przedstawionej w pytaniu sytuacji pożyczkodawcą jest spółka z o.o. Pytanie nasuwa się samo. Czy podmiot ten może być uznany za instytucję kredytową i dzięki temu korzystać z możliwości umawiania się z góry na zapłatę odsetek od odsetek? Niestety, ani artykuł 482 K.c., ani żaden inny tej ustawy nie zawiera definicji instytucji kredytowej. Z taką mamy do czynienia w Prawie bankowym (art. 4 ust. 1 pkt 17). Do instytucji kredytowych, o których wspomina art. 482 § 2 K.c., należy niewątpliwie zaliczyć również banki krajowe i zagraniczne. Zakaz umawiania się z góry na odsetki od odsetek jest zasadą, natomiast omawiany przywilej instytucji kredytowych tylko wyjątkiem. Powszechnie przyjmuje się przy tym, że wyjątków nie można interpretować rozszerzająco. Stąd nie sposób zaliczyć spółek z o.o. do instytucji kredytowych, nawet jeśli trudnią się udzielaniem długoterminowych pożyczek.

Należy więc uznać, iż strony umowy pożyczki nie mogły z góry ustalić, że od zaległych odsetek będą naliczane kolejne odsetki. Umowa taka byłaby możliwa dopiero po powstaniu takiej zaległości. Niemniej jednak umowa pożyczki, w której taki zapis się znalazł, jest w dalszym ciągu ważna. Nieważne są tylko te postanowienia, które stanowią o naliczaniu odsetek od zaległych odsetek. Wobec tego spółka-pożyczkodawca nie może żądać od pożyczkobiorcy zapłaty odsetek od zaległych odsetek.