Jak zawrzeć umowę pożyczki?

W czasach, gdy trudno o kredyt w banku, alternatywą staje się pożyczka od innej osoby. Dotyczy to zarówno umów w kręgach rodzinnych czy koleżeńskich, jak i układów czysto biznesowych, np. gdy jedna firma pożycza drugiej lub gdy wspólnik wspomaga w ten sposób swoją spółkę i na odwrót. Dla pożyczkodawcy istotne powinny być wówczas takie kwestie, jak właściwe udokumentowanie faktu przekazania pożyczki oraz jej zabezpieczenie. Pożyczkobiorca powinien natomiast pamiętać, że tego rodzaju czynności podlegają opodatkowaniu, choć występują również zwolnienia.

Sama umowa rodzi obowiązek

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Zatem po zawarciu tej umowy pożyczkobiorca może domagać się od pożyczkodawcy wydania pieniędzy (jeżeli to one stanowią przedmiot pożyczki) nawet wówczas, gdy pożyczka nie jest oprocentowana. Dla odmiany w wielu innych państwach europejskich umowa pożyczki dochodzi do skutku dopiero z chwilą wydania jej przedmiotu - wówczas nie wystarczy samo zawarcie umowy.

W okresie pomiędzy zawarciem umowy pożyczki a wydaniem jej przedmiotu dający pożyczkę nie może się ot tak rozmyślić i zmienić zdanie, nie przekazując jej przedmiotu. Wyjątkiem jest możliwość odstąpienia od umowy w sytuacji, gdy zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony, który w momencie zawierania umowy nie był znany pożyczkodawcy ani też nie można się było z łatwością o tym dowiedzieć.

Dokument może się przydać

Umowa pożyczki nie musi być zawarta na piśmie - ustna będzie także obowiązywać. Wprawdzie przepis art. 720 § 2 Kodeksu cywilnego stanowi, że pożyczki o wartości powyżej 500 zł powinny być stwierdzone pismem, to jednak sankcją niedochowania tej formy nie jest w tym przypadku nieważność umowy, lecz ewentualne ograniczenia dowodowe w sądzie (niemożliwość powołania dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron na fakt zawarcia umowy). Zresztą również i one znikną, gdy np. pożyczkodawca dysponować będzie pisemnym pokwitowaniem wręczenia pożyczki, notatką czy potwierdzeniem przelewu.

Termin i odsetki

W umowie może, ale nie musi, znaleźć się termin zwrotu pożyczki. Jeżeli termin ten jest wyraźnie zastrzeżony, wówczas z jego nadejściem pożyczkobiorca ma obowiązek zwrócić pożyczone pieniądze wraz z ewentualnymi odsetkami kapitałowymi, jeśli takie zostały uzgodnione. W przypadku zastrzeżenia terminu zwrotu pożyczki pożyczkodawca nie musi wystosowywać osobnego wezwania. Za okres opóźnienia w zwrocie pożyczki pożyczkodawca może też żądać odsetek za opóźnienie, i to niezależnie od tego, czy niewywiązanie się biorącego pożyczkę z obowiązku jej zwrotu było zawinione (zwłoka), czy też nie (opóźnienie). Jeżeli w umowie nie została określona wysokość odsetek na wypadek opóźnienia w zapłacie, pożyczkodawcy należą się tzw. odsetki ustawowe wynoszące na chwilę obecną 13% w skali roku.

Jeżeli w umowie nie został wskazany termin zwrotu pożyczki, obowiązek taki powstanie dopiero w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę W przypadku jednak, gdy w umowie pożyczki przewidziany zostanie termin jej zwrotu, co ma najczęściej miejsce, lecz umowa nie będzie stanowić, że jest on zastrzeżony na rzecz obu stron lub na korzyść pożyczkodawcy, wówczas pożyczkobiorca będzie miał możliwość zwrotu pożyczki przed terminem.

Podatek od pożyczki

Na ogół umowa pożyczki podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych według stawki 2% od kwoty lub wartości pożyczki. Podatnikiem jest wyłącznie pożyczkobiorca. Ustawodawca przewidział jednak sporo wyjątków od tej zasady, zwłaszcza dla członków rodziny, ale także dla obcych w przypadku kwot do 5 tys. zł.

Pożyczkobiorca ma obowiązek złożyć deklarację (na formularzu PCC-3) do właściwego urzędu skarbowego w ciągu 14 dni od dnia zawarcia umowy pożyczki. Jednocześnie należy obliczyć i wpłacić należny podatek.

Z PCC zwolnione są pożyczki udzielane m.in. przez wspólnika/akcjonariusza spółce kapitałowej.

Konsolidacja pożyczek

W praktyce, zwłaszcza w stosunkach gospodarczych czy w relacjach spółka - wspólnicy, mają miejsce przypadki wielokrotnych pożyczek, a także ich odnawiania na kolejne okresy. Wówczas zasadnym jest rozważenie ich połączenia (konsolidacji) w jedną umowę, którą z pewnością łatwiej zarządzać (zob. przykład).

Dla pożyczkodawcy może być to także sposób na ominięcie tzw. zakazu anatocyzmu, wyłączającego opodatkowanie odsetek. Od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy (art. 482 § 1 Kodeksu cywilnego). Możliwa jest oczywiście konsolidacja kilku pożyczek bez dodatkowego naliczania odsetek od już należnego oprocentowania.

Przykład konsolidacji pożyczek

Porozumienie ws. konsolidacji pożyczek

Zawarte w dniu 8 października 2012 r. pomiędzy

Janem Kowalikiem (...)
jako Pożyczkodawcą
a
Agmix Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (...)
reprezentowaną przez prezesa zarządu Michała Nowaka,
jako Pożyczkobiorcą

§ 1

Strony oświadczają, że Pożyczkodawca udzielił Pożyczkodawcy następujących pożyczek:

1) dnia 7 października 2011 r. na kwotę 15.000 zł na okres 2 lat bez oprocentowania,

2) dnia 21 maja 2012 r. na kwotę 28.000 zł na okres 6 miesięcy z odsetkami kapitałowymi w wysokości 18% w skali roku.

§ 2

Z chwilą zawarcia niniejszego Porozumienia tracą moc obie umowy pożyczek wskazane w § 1, a w ich miejsce stosuje się to Porozumienie.

§ 3

Strony oświadczają, że w dniu dzisiejszym Pożyczkobiorca wypłacił Pożyczkodawcy odsetki kapitałowe od pożyczki opisanej w § 1 pkt 2 za okres od dnia uruchomienia tej pożyczki do dnia poprzedzającego zawarcie niniejszego Porozumienia, tj. do dnia 7 października 2012 r.

§ 4

Pożyczkodawca udzielił Pożyczkobiorcy pożyczki w wysokości 43.000 zł (kapitał/kwota/przedmiot pożyczki).

§ 5

Pożyczka zostanie zwrócona Pożyczkodawcy przelewem na jego rachunek bankowy w terminie do dnia 31 grudnia 2013 r. wraz z odsetkami kapitałowymi w wysokości 18% w skali roku liczonymi od kwoty 43.000 zł za okres od dnia zawarcia niniejszego Porozumienia do terminu spłaty pożyczki, a w przypadku opóźnienia z odsetkami umownymi za opóźnienie według tej samej skali.

§ 6

W sprawach nieuregulowanych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego.

Porozumienie zostało zawarte w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.

Pożyczkodawca
Jan Kowalik
. . . . . . . . . . . .

W imieniu Pożyczkobiorcy:
Michał Nowak
. . . . . . . . . . . . . . .
(prezes zarządu)

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)