Kiedy nie płaci się podatku od pożyczki?

Umowa pożyczki powoduje na ogół obowiązek rozliczenia się z fiskusem. Mowa tu o podatku od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2% od kwoty pożyczki. Nie zawsze jednak pożyczka powoduje po stronie pożyczkobiorcy obowiązek podatkowy. Wyjątki w postaci zwolnień podatkowych dotyczą mniejszych pożyczek oraz umów zawieranych w gronie najbliższej rodziny.

Pożyczkobiorca podatnikiem

Podatnikiem podatku od czynności cywilnoprawnych w przypadku umowy pożyczki jest wyłącznie pożyczkobiorca. Nawet jeśli osoba ta nie dopełni ciążących na niej obowiązków, dający pożyczkę może być spokojny. Organy podatkowe nie pociągną go do odpowiedzialności, jak to mogło mieć miejsce w stanie prawnym obowiązującym do końca 2006 r., kiedy to obowiązek podatkowy spoczywał solidarnie na obu stronach takiej umowy.

Pożyczkobiorca ma obowiązek złożyć deklarację do właściwego urzędu skarbowego w ciągu 14 dni od dnia zawarcia umowy pożyczki, chyba że podatek jest pobierany przez płatnika (notariusza). Służą do tego specjalne formularze PCC-3, dostępne w urzędach skarbowych oraz na stronie internetowej naszego Wydawnictwa: www.gofin.pl, zakładka "wzory druków i umów"/"inne podatki". Jednocześnie należy obliczyć i wpłacić należny podatek.

Fakt, iż obowiązek podatkowy spoczywa wyłącznie na pożyczkobiorcy nie oznacza, że strony nie mogą ustalić między sobą, że np. ciężar ten weźmie na siebie pożyczkodawca względnie, że obie strony zapłacą należny podatek po połowie. Tego rodzaju postanowienia będą skuteczne wyłącznie pomiędzy stronami czynności i nie wpłyną w żaden sposób na zmianę podmiotu, na którym spoczywa obowiązek podatkowy.

PCC od umowy pożyczki wynosi 2% od kwoty lub wartości pożyczki.

Podstawę opodatkowania, od której należy liczyć dwuprocentową stawkę, stanowi kwota lub wartość pożyczki. Przedmiotem pożyczki, oprócz pieniędzy, mogą być bowiem również rzeczy oznaczone co do gatunku (np. tona pszenicy).

Listę zwolnień pożyczek z PCC zawiera art. 9 pkt 10 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.

Pożyczki w rodzinie

Najczęściej prywatne pożyczki udzielane są członkom bliższej lub dalszej rodziny. Stopień pokrewieństwa czy powinowactwa nie jest tu jednak bez znaczenia. Ze zwolnienia korzystają m.in. pożyczki zawierane przez osoby należące do I grupy podatkowej (znanej z ustawy o podatku od spadków i darowizn) do wysokości 9.637 zł. Do grupy tej zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Zwolnienie to nie jest obwarowane jakimiś szczególnymi warunkami. Nie ma nawet potrzeby zgłaszania takiej pożyczki urzędowi skarbowemu.

Inaczej sprawa wygląda, gdy chodzi o pożyczki pieniężne przekraczające powyższy limit, a które udzielane są w nieco węższym gronie rodzinnym. Chodzi dokładnie o małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Również one mogą korzystać ze zwolnienia z PCC. Wymaga się jednak spełnienia dwóch dodatkowych warunków.

Pierwszy to złożenie deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3) właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności. Drugi sprowadza się do udokumentowania faktu otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy albo prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Niedopełnienie jednego z nich skutkuje utratą zwolnienia pożyczki z podatku od czynności cywilnoprawnych w zakresie przekraczającym kwotę 9.637 zł.

Jednakże tylko warunek dotyczący przekazania deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (obecnie jest to formularz PCC-3) musi zostać spełniony w określonym terminie, tj. 14 dni od daty dokonania czynności. Druga przesłanka zastosowania omawianego zwolnienia pożyczki w najbliższej rodzinie w postaci udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym nie musi być spełniona jednocześnie. Chodzi o samą możliwość wykazania organowi podatkowemu faktu, iż określona kwota pieniędzy została wpłacona na konto pożyczkobiorcy lub trafiła do niego przekazem pocztowym.

Do 5 tys. zł bez podatku

Pożyczki udzielane w gronie rodziny o niższym stopniu pokrewieństwa czy powinowactwa niż wcześniej wymienione bądź między znajomymi czy zupełnie sobie obcymi osobami korzystają ze zwolnienia z PCC w znacznie ograniczonym zakresie. Dotyczy to wyłącznie niewielkich sum - do łącznej wysokości nieprzekraczającej kwoty 5.000 zł od jednego podmiotu i 25.000 zł od wielu podmiotów. Limity te odnoszą się do okresów 3 kolejnych lat kalendarzowych, począwszy od dnia 1 stycznia 2009 r.

Zwolnione są również pożyczki udzielane przez wspólników lub akcjonariuszy "swoim" spółkom kapitałowym (tj. spółce z o.o. i spółce akcyjnej), a także z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Karna stawka

W pewnych sytuacjach podatek od zatajonej przed urzędem skarbowym pożyczki może wynieść nie 2%, lecz aż 20% od kwoty lub wartości pożyczki. Tego rodzaju "karna" stawka PCC znajdzie zastosowanie, jeżeli przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego:

podatnik powołuje się np. na fakt zawarcia umowy pożyczki, a należny podatek od tej czynności nie został zapłacony,
biorący pożyczkę (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym lub macocha) powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek (bankowy lub prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową) bądź przekazem pocztowym.

Podstawa prawna

Ustawa dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.)