Pożyczka wspólnika dla spółki z o.o. a jej upadłość

Wspólnik, który udzielił swojej spółce z o.o. pożyczki albo zawarł z nią inną umowę o podobnych skutkach, będzie miał znikome szanse na odzyskanie pieniędzy w postępowaniu upadłościowym. W niektórych przypadkach nie będzie mógł w ogóle liczyć na ich zwrot.

Wspólnicy posiadający wierzytelności wobec spółki (np. z tytułu niewypłaconego wynagrodzenia za pracę, zaległej dywidendy) mogą dochodzić ich poprzez zgłoszenie wierzytelności. W sposób szczególny została natomiast uregulowana możliwość dochodzenia przez wspólników zwrotu pożyczek, których udzielili swojej spółce. W tym zakresie doszło z dniem 1 stycznia 2016 r. do istotnej zmiany stanu prawnego.

Pożyczka jako wkład

Obowiązujący do końca grudnia 2015 r. art. 14 § 3 K.s.h. (Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.) przewidywał, że wierzytelność wspólnika z tytułu pożyczki udzielonej spółce uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki. Ponieważ wkład do spółki ma charakter bezzwrotny, to traktowana w ten sposób należność o zwrot pożyczki nie mogła być zgłoszona w postępowaniu upadłościowym. W razie zgłoszenia nie mogła być uznana przez syndyka.

Instrumentem ułatwiającym syndykowi i sądowi stosowanie art. 14 § 3 K.s.h., jest wynikający z art. 240 pkt 8 Prawa upadłościowego (poprzednio Prawa upadłościowego i naprawczego) wymóg podania w zgłoszeniu wierzytelności, czy wierzyciel jest wspólnikiem (akcjonariuszem) upadłego oraz ewentualnie jaką posiada liczbę udziałów (akcji).

Przyczyny zmian

Automatyzm stosowania art. 14 § 3 K.s.h. prowadził niekiedy do sytuacji absurdalnych. W toku niektórych postępowań upadłościowych dochodziło do całkowitego zaspokojenia wszystkich wierzycieli. Wspólnicy, którzy udzielili spółce pożyczek nie mogli jednak odzyskać swych pieniędzy w ramach postępowania, gdyż pożyczki były traktowane jako wkład do spółki. Ponadto ograniczenie wynikające z art. 14 § 3 K.s.h. dotyczyło tylko umów pożyczek. Nie miało natomiast zastosowania do innych czynności, które mogłyby pełnić funkcję podobną do pożyczek. Nie dotyczyło również czynności dokonanych ze spółką przez podmioty powiązane ze wspólnikiem.

Z dniem 1 stycznia 2016 r. został uchylony art. 14 § 3 K.s.h. Zagadnienie pożyczek i podobnych czynności zawieranych między spółką a jej wspólnikiem (akcjonariuszem) zostało uregulowane w Prawie upadłościowym poprzez zakwalifikowanie wierzytelności powstałych na skutek takich czynności do czwartej, ostatniej kategorii zaspokojenia w postępowaniu upadłościowym.

Zasady zaspakajania należności

Należności z kategorii czwartej są zaspakajane dopiero, gdy w całości zostały zaspokojone należności z kategorii wyższych (1-3). Jak wynika z art. 342 ust. 1 pkt 4 P.u. kategoria czwarta obejmuje należności wspólników albo akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towaru z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami. Najniższy priorytet w zaspokojeniu mają więc czynności dokonane w ciągu pięciu lat od dnia ogłoszenia upadłości (wydania postanowienia w tym przedmiocie) i może to dotyczyć nie tylko pożyczek.

Wyjątki od tej zasady przewiduje art. 342 ust. 5 P.u. Chodzi tu o należności:

z tytułu pożyczek oraz innych czynności prawnych o podobnych skutkach dokonanych w toku postępowania restrukturyzacyjnego, jak również w ramach wykonania układu,
z tytułu pożyczek oraz innych czynności prawnych o podobnych skutkach dokonanych przez wspólników albo akcjonariuszy dysponujących mniej niż 10% głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu spółki, chyba że są oni członkami organów spółki lub faktycznie prowadzą jej sprawy,
wspólnika albo akcjonariusza, który stał się nim w wyniku konwersji wierzytelności na udziały lub akcje dokonanej w ramach zawartego układu, z tytułu pożyczek oraz innych czynności prawnych o podobnych skutkach dokonanych przed taką konwersją.

W tych przypadkach należności z tytułu pożyczek i innych czynności będą zaspakajane na zasadach ogólnych, czyli w kategorii drugiej (należność główna) i trzeciej (odsetki).

Wspólnik zależny

Do najniższej kategorii zaspokojenia mogą być również zaliczone wierzytelności z czynności, które ze spółką dokonał nie sam wspólnik, ale podmiot, który ma decydujący wpływ na takiego wspólnika.

Art. 342 ust. 6 P.u. przewiduje, że do pożyczek lub innych czynności prawnych o podobnych skutkach dokonanych przez podmiot, który dysponuje bezpośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników/walnym zgromadzeniu w spółce kapitałowej lub dysponuje bezpośrednio większością głosów w spółce osobowej, będącej wspólnikiem albo akcjonariuszem upadłej spółki, która otrzymała pożyczkę lub była beneficjentem czynności prawnej o podobnych skutkach, przepisy ust. 1 pkt 4 i ust. 5 stosuje się odpowiednio.

Bezskuteczność czynności

Niektóre czynności dokonane przez upadłą spółkę z o.o. z jej wspólnikiem oraz jego bliskimi mogą nie wywierać żadnych skutków dla masy upadłości. Chodzi tu o uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości odpłatnej czynności prawnej dokonanej przez upadłego z pokrzywdzeniem wierzycieli w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 128 ust. 1 P.u.). Przepis ten stosuje się bowiem również:

odpowiednio do czynności upadłego, będącego spółką lub osobą prawną, dokonanej z jej wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, jak również ze spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób,
do czynności upadłego będącego spółką, których dokonał z inną spółką, jeżeli jedna z nich była spółką dominującą, a także jeżeli ta sama spółka jest spółką dominującą w stosunku do upadłego i drugiej strony czynności.

Uznanie pożyczki lub innej czynności za bezskuteczną wobec masy upadłości powoduje, że wynikająca z niej wierzytelność nie może być zaspokojona w postępowaniu upadłościowym.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28.02.2003 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.)