W jaki sposób można zmienić umowę?

Aneks do umowy, czyli jej zmiana, wymaga na ogół zachowania przynajmniej takiej samej formy, jaką strony przewidziały dla jej zawarcia. Nie każda jednak modyfikacja wymaga aneksu do umowy. Czasem wystarczy powiadomienie kontrahenta np. o tym, że zmienił się adres spółki, jej zarząd lub nazwa.

Zmiana (aneks do) umowy wymaga, podobnie jak sama umowa, zgodnych oświadczeń woli obu stron mających na celu określoną modyfikację np. w ramach wzajemnych praw i obowiązków. Jako czynność co najmniej dwustronna różni się ona od jednostronnych czynności prawnych, np. w postaci wypowiedzenia umowy czy odstąpienia od niej.

Forma dla aneksu

Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia. Przepisy prawne stanowią często o obowiązku dokonania danej czynności prawnej w określonej formie - najczęściej w zwykłej formie pisemnej, ale także w formie aktu notarialnego, w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, w formie pisemnej z datą pewną.

Analizując przypadki, w których dokonanie czynności prawnej powinno być stwierdzone pismem (zwykła forma pisemna), należy wskazać, iż czasami ten sam przepis stanowi o rygorze nieważności (np. udzielenie pełnomocnictwa ogólnego, umowa o przejęcie długu, umowa leasingu), a czasami takiego rygoru (sankcji) nie ustanawia (np. przelew wierzytelności stwierdzonej pismem, umowa dostawy, umowa o roboty budowlane, umowa spółki cywilnej). W pierwszym przypadku niezachowanie przez strony formy pisemnej danej czynności prawnej powoduje jej nieważność. W drugim natomiast sięgać musimy do przepisów ogólnych o formie czynności prawnych. Wynika z nich, iż zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, iż w razie jej niezachowania strony danej czynności prawnej, o ile dojdzie między nimi do sporu przed sądem, nie będą mogły (poza pewnymi wyjątkami) powoływać dowodów ze świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania tej czynności. Konsekwencje niedochowania formy pisemnej dla celów dowodowych wyrażają się więc jedynie w sferze procesowej (sankcja dowodowa).

Powyższe oznacza, że aneks do umowy leasingu, aby być ważnie zawartym, musi przybierać co najmniej formę pisemną. Natomiast tak już być nie musi w przypadku dokonywania zmian w umowie o roboty budowlane, chyba że strony wyraźnie przewidziały w niej, że wszelkie zmiany wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Umowne zastrzeżenie formy

W przypadku natomiast, gdy przepisy prawa nie stanowią o formie danej umowy, wówczas strony mają w zasadzie pełną swobodę jej wyboru. Mogą więc umownie określić, w jaki sposób ma być dokonana dana czynność prawna, np. w umowie przedwstępnej zawartej w zwykłej formie pisemnej ustalić, że jej zmiany wymagać już będą dla swej ważności formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Dla zachowania pisemnej formy czynności prawnej (np. umowy) wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli.

Zbędny aneks

W praktyce obrotu przyjęło się swoiste nadużywanie aneksów do umowy do każdej, także drobnej i niezwiązanej z prawami i obowiązkami stron korekty, np. w zakresie firmy, adresu przedsiębiorcy, numeru rachunku bankowego, składu organu zarządu czy po przekształceniu w inną spółkę. Nie ma jednak potrzeby sporządzania aneksów do umów zawartych z kontrahentami, jeśli zmiana nie wpływa na wzajemne prawa i obowiązki stron wynikające z umowy. Wystarczające jest wówczas przekazanie drugiej stronie odpowiedniej informacji. W przypadku jednak zmiany adresu, umowy często przewidują taki obowiązek (związany z powiadomieniem kontrahenta) - wskazanym jest wówczas stosowanie się do tych postanowień.

Redakcja aneksu

Już na samym początku aneksu do umowy warto precyzyjnie wskazać i opisać umowę, której treść podlegać będzie takiej czy innej modyfikacji, zwłaszcza gdy między tymi samymi stronami zawarto wcześniej więcej umów. Odwołanie się w aneksie np. tylko do daty zawarcia umowy często może okazać się niewystarczające. Dalej warto wymienić wszystkie zmiany z osobna. Taki zabieg pozwoli zapewnić przejrzystość istniejącego między stronami stosunku prawnego.

Aneks może ingerować w dotychczasową umowę na trzy sposoby: może dodawać nowe postanowienia, uchylać postanowienia istniejące bądź zmieniać ich dotychczasowe brzmienie. Dla porządku i przejrzystości uzasadnionym jest odwoływanie się do poszczególnych paragrafów czy punktów zmienianej umowy, a następnie stworzenie tekstu jednolitego dokumentu.

Sam aneks powinien być opatrzony datą, a nadto wskazywać strony umowy i zawierać ich podpisy.

Zmiana z uwagi na wyzysk

Generalnie ustawodawca nie zabrania zawierania niekorzystnych dla jednej ze stron umów, w tym takich, w których istnieje znaczna dysproporcja wartości wzajemnych świadczeń. W prawie zobowiązań obowiązuje bowiem zasada swobody umów, jednakże istnieją od niej wyjątki, czego przykładem jest m.in. instytucja wyzysku.

Jeśli jednak jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia. W wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, osoba wyzyskana może nawet dochodzić w sądzie unieważnienia umowy. Ochrony prawnej z powołaniem się na wyzysk można jednak dochodzić w sądzie tylko w ciągu 2 lat od dnia zawarcia umowy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)