Jak sformułować umowę pożyczki?

Prywatne czy nawet społecznościowe pożyczki cieszą się niesłabnącą popularnością. Pożyczka jest umową cywilnoprawną, która będzie ważna i skuteczna również bez zachowania formy pisemnej. Tego rodzaju nieformalne ustalenia, choć częste w praktyce, to jednak wiążą się z ogromnym ryzykiem prawnym i finansowym dla pożyczkodawcy. Pisemna umowa pełni nie tylko funkcję dowodową, ale też pozwala rozstrzygnąć ewentualne wątpliwości odnośnie oprocentowania czy terminu spłaty pożyczki.

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Dowód pożyczki

Umowa pożyczki, której wartość przenosi 500 złotych, powinna być stwierdzona pismem. Tak stanowi Kodeks cywilny, jednak nie zastrzega przy okazji rygoru nieważności. Niezachowanie formy pisemnej ma wówczas tylko i aż negatywne skutki dowodowe. W ewentualnym sporze sądowym nie będzie dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Oznacza to, że świadek obecny przy wręczaniu pożyczki w kwocie np. 2.000 zł niewiele pomoże w późniejszym wykazywaniu, że faktycznie do takiego transferu doszło.

Ze względu na wskazane niebezpieczeństwo, w przypadku gdy prośba dotycząca złożenia podpisów na umowie pożyczki wydaje się w danych okolicznościach niewłaściwa (np. ze względu na bliskie stosunki rodzinne), należałoby przynajmniej zadbać o odebranie pokwitowania od pożyczkobiorcy. Jeżeli bowiem fakt zawarcia umowy zostanie uprawdopodobniony za pomocą pisma, wspomniane dowody będą przez sąd dopuszczone.

Najbezpieczniej jednak dokonać wypłaty pożyczki w formie bezgotówkowej (przelewem). Ta sama uwaga - tym razem w interesie pożyczkobiorcy - dotyczy późniejszej spłaty pożyczki. Wskazane jest dokonywanie zwrotu pożyczki na rachunek bankowy pożyczkodawcy, dzięki czemu nie będzie on mógł później twierdzić, że pieniędzy nie otrzymał, co niestety czasem zdarza się w praktyce.

Przelew a zwolnienie podatkowe

Przekazanie pożyczki na rachunek bankowy (lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej) jest również niezbędne z punktu widzenia możliwości skorzystania z nielimitowanego zwolnienia podatkowego z podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) od pożyczki w gronie najbliższej rodziny. Umowy pożyczki podlegają bowiem temu podatkowi. Podatnikiem jest wyłącznie pożyczkobiorca, zaś stawka podatku wynosi 2% i liczona jest od kwoty lub wartości pożyczki.

Z podatku zwolnione są jednak m.in. pożyczki zawierane przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli dojdzie do złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (na formularzu PCC-3) właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności oraz udokumentowania faktu otrzymania - przez biorącego pożyczkę - pieniędzy na rachunek bankowy albo prowadzony przez SKOK, lub przekazem pocztowym.

Niedopełnienie któregoś z tych dwóch wymogów skutkuje utratą zwolnienia pożyczki z podatku od czynności cywilnoprawnych w zakresie przekraczającym kwotę 9.637 zł.

Okres pożyczki

Umowa pożyczki może precyzować termin spłaty albo też w ogóle kwestii tej nie regulować. Brak regulacji co do terminu zwrotu pożyczki będzie równoznaczny z zawarciem umowy pożyczki na czas nieoznaczony, choć to ostatnie jest nieprawidłowe w przypadku umowy bez świadczenia ciągłego.

Jeśli termin zwrotu pożyczki jest zastrzeżony, sprawa jest oczywista - pożyczkobiorca winien bez osobnego wezwania oddać pieniądze, często wraz z odsetkami kapitałowymi. Za spóźnienie pożyczkodawca może naliczyć umowne albo ustawowe odsetki za opóźnienie.

W przypadku natomiast, gdy w umowie nie został wskazany termin zwrotu pożyczki, obowiązek taki powstanie dopiero z upływem 6 tygodni od doręczenia pożyczkobiorcy wypowiedzenia przez dającego pożyczkę.

Oprocentowanie

Pożyczka może być oprocentowana lub nie. Przepisy nie ustawiają domniemania oprocentowania pożyczki. Oznacza to, że w braku ustaleń na ten temat biorący może zwrócić pożyczkę w kwocie nominalnej (bez odsetek) i uczyni to w pełni zgodnie ze swoim zobowiązaniem. Jeżeli jednak pożyczkobiorca spóźnia się ze zwrotem pożyczki, wówczas za okres opóźnienia winien zapłacić odsetki ustawowe, nawet jeśli nie zostały one przewidziane w umowie.

Czym innym od ustawowych odsetek za opóźnienie są jednak odsetki kapitałowe (oprocentowanie). Jeżeli więc dającemu pożyczkę zależy na oprocentowaniu kapitału pożyczki, to musi o tym wspomnieć w umowie. Sama wzmianka o odsetkach wystarczy do przypisania im wysokości ustawowej (obecnie 13% w skali roku). Oprocentowanie pożyczki nie może być jednak wyższe od poziomu odsetek maksymalnych, tj. od czterokrotnej stopy kredytu lombardowego NBP, która obecnie znajduje się na rekordowo niskim pułapie 16% w skali roku.

Zabezpieczenia

Umowa pożyczki zawarta na piśmie może się okazać niewystarczającym "zabezpieczeniem" w przypadku, gdy dłużnik nie ma środków potrzebnych do spłaty zadłużenia czy majątku, z którego komornik mógłby zaspokoić wierzyciela.

Skutków tego rodzaju niekorzystnego rozwoju wydarzeń można jednak uniknąć należycie zabezpieczając spłatę pożyczki. Istnieje na to wiele sposobów, przy czym niektóre (jak np. weksel czy poddanie się egzekucji w akcie notarialnym) tylko skracają drogę do wszczęcia egzekucji. To już sporo, ale może nie wystarczyć. Dodatkowo albo zamiast tego lepiej uzyskać poręczenie innej osoby za dług pożyczkobiorcy lub odebrać wartościową rzecz ruchomą w zastaw.

Przy większych sumach można również pokusić się o ustanowienie hipoteki na nieruchomości pożyczkobiorcy lub zastawu rejestrowego, np. na samochodzie będącym własnością dłużnika.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 2014 r. poz. 121)