W jaki sposób wypowiedzieć umowę zlecenia?

W ramach prowadzonej działalności gospodarczej wielu przedsiębiorców styka się z umowami zlecenia, w tym z umowami o świadczenie usług. Przedmiotem tych umów bywają często takie czynności, jak sprzątanie biur, roznoszenie ulotek, doradztwo i szkolenia, sezonowe zbiory płodów rolnych i wiele innych. W ślad za tym idą jednak pytania i problemy dotyczące prawidłowego wypowiadania tego typu kontraktów.

Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego). Wprawdzie zleceniobiorca powinien się zobowiązywać do dokonania czynności prawnej, to jednak przepisy o zleceniu stosuje się odpowiednio - z mocy odesłania zawartego w art. 750 K.c. - także do umów o świadczenie usług o charakterze faktycznym. Z tych przedsiębiorcy korzystają znacznie częściej niż z typowego kontraktu zlecenia.

Wypowiedzenie w każdym czasie

Zlecenie czy umowa o świadczenie usług to stosunki oparte na wzajemnym zaufaniu stron. Zatem każda z nich może umowę wypowiedzieć. Poza tym zlecenie czy też umowa o świadczenie usług nie należą do zobowiązań ze świadczeniem ciągłym, jak to ma miejsce w przypadku np. najmu czy dzierżawy. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest liberalne podejście ustawodawcy do problemu wypowiadania umów zlecenia. Dotyczy to także umów zawartych na czas oznaczony.

Mianowicie, jeżeli strony nie wyłączyły w umowie możliwości wypowiedzenia zlecenia (umowy o świadczenie usług) bez ważnych powodów, to można to zrobić w każdym czasie. Należy jednak pamiętać, że gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę.

Również umowa zlecenia zawarta na czas oznaczony może być wypowiedziana przez każdą ze stron w każdym czasie (wyrok SN z dnia 28 września 2004 r., sygn. akt IV CK 640/2003). Stosunek zlecenia opiera się bowiem na wzajemnym zaufaniu stron, dlatego też art. 746 K.c. pozwala wypowiedzieć umowę zlecenia każdej ze stron w każdym czasie, nawet bez ważnych powodów. Uregulowanie to dotyczy także umów zlecenia (oraz umów o świadczenie usług) zawartych na czas oznaczony. Zdaniem Sądu Najwyższego zawarcie takiej umowy na czas oznaczony mogłoby jednak uzasadniać odmówienie danej stronie uprawnienia do wypowiedzenia wtedy, gdyby ze względu na okoliczności zawarcia tej umowy można było w oznaczeniu czasu jej wiązania dostrzegać także wolę stron wyłączenia uprawnienia do wypowiedzenia.

Z ważnych powodów

Niemniej przepisy stanowiące o wypowiedzeniu zlecenia w każdym czasie mają charakter względnie obowiązujący (dotyczy to art. 746 § 1 i 2 K.c.). Strony umowy mogą zatem wyłączyć tę możliwość, za wyjątkiem wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. Zgodnie bowiem z art. 746 § 3 K.c. nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. Takie wypowiedzenie prowadzi do wygaśnięcia umowy zlecenia ze skutkiem natychmiastowym. Co istotne, w tego rodzaju przypadku nie powstanie również odpowiedzialność za zaistniałą wskutek wygaśnięcia zlecenia szkodę drugiej strony.

Osoba wypowiadająca zlecenie z powołaniem się na ważne powody powinna je wskazać drugiej stronie umowy. Ważne powody, jak np. choroba czy utrata zaufania do kontrahenta, będą uzasadniały wypowiedzenie zlecenia nawet wówczas, gdy strony w umowie starały się wykluczyć prawo jej wypowiedzenia. Uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów umowa nie może bowiem wyłączać.

Jeżeli zdarzy się, iż umowa zostanie rozwiązana bez ważnego powodu, stosunek prawny wprawdzie wygasa, a więc takie wypowiedzenie jest skuteczne, ale strona, która od umowy odstąpiła bez ważnego powodu, jest zobowiązana dać drugiej odszkodowanie za straty wynikłe z rozwiązania umowy - uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 września 2002 r., sygn. akt V CKN 1152/2000. Dotyczy to jednak odpłatnych umów o świadczenie usług. Jeżeli zleceniobiorcy nie należało się wynagrodzenie za wykonywane usługi, wówczas przepisy nie przyznają zleceniodawcy roszczenia odszkodowawczego. Ten, kto żąda naprawienia szkody, musi wykazać poniesione straty czy utracone korzyści. Utraconą korzyścią (zyskiem) może być brak wynagrodzenia, jakie zleceniobiorca osiągnąłby np. w kolejnym miesiącu trwania umowy zlecenia.

Termin wypowiedzenia

Mimo iż strony nie mogą z góry wyłączyć uprawnienia dającego zlecenie do wypowiedzenia umowy z ważnych powodów, to nie ma przeszkód, by uprawnienie to strony również ograniczyły przez wprowadzenie terminu wypowiedzenia. W umowie zlecenia można określić termin (np. dwumiesięczny) lub sposób wypowiedzenia (np. na piśmie pod rygorem nieważności).

W umowie o świadczenie usług, do której mają zastosowanie przepisy o wypowiedzeniu zlecenia, dopuszczalne jest określenie przez strony terminu jej wypowiedzenia także z ważnych powodów - uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 kwietnia 2004 r., sygn. akt V CK 433/2003. Jednakże strony umowy zlecenia mogą określić w umowie terminy i sposoby wypowiedzenia i przez to zrzec się możności wypowiedzenia zlecenia w każdym czasie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2002 r., sygn. akt V CKN 1152/2000).

Rozliczenia

Wypowiedzenie zlecenia pociąga za sobą obowiązek wzajemnych rozliczeń. Jeżeli w omawiany sposób do wygaśnięcia umowy zlecenia doprowadził dający zlecenie, to powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie uzasadnione wydatki, a w przypadku, gdy zlecenie było odpłatne, również odpowiednią część umówionego wynagrodzenia. Jeżeli natomiast wypowiedzenia dokonał przyjmujący zlecenie, powinien rozliczyć się z otrzymanych zaliczek. W swoisty sposób sankcjonowane jest wypowiedzenie odpłatnego zlecenia, jeżeli jego przyczyną nie był ważny powód. W takiej sytuacji strona składająca takie oświadczenie ponosi odpowiedzialność za szkodę, którą poniósł kontrahent.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)