Rękojmia za wady dzieła

Zarówno w obrocie gospodarczym, jak i konsumenckim umowa o dzieło jest często wykorzystywana w praktyce. Nie każda jednak reguluje późniejszą odpowiedzialność przyjmującego zamówienie za jakość dzieła. Nie ma w tym nic złego, skoro i tak przyjmujący zamówienia odpowiada na zasadach rękojmi za wady, co wynika z przepisów Kodeksu cywilnego. Warto jednak wiedzieć, co to oznacza dla jednej i drugiej strony.

Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Przyjmujący zamówienie odpowiada za techniczny rezultat swoich czynności. Chodzi tutaj nie tylko o zasady ogólne odpowiedzialności kontraktowej za należyte wykonanie zobowiązań (art. 471 i nast. K.c.), ale przede wszystkim o dalej idącą i korzystniejszą dla zamawiających rękojmię za wady. Z kolei odpowiedzialność z tytułu gwarancji jakości przyjmujący zamówienie ponosi tylko wówczas, gdy ją na siebie przyjął, np. wydając kartę gwarancyjną zamawiającemu lub gwarantując jakość dzieła w umowie czy w uwagach do faktury. Gwarancja stanowi bowiem dodatkową umowę stron.

Prawa zamawiającego przed odbiorem

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady dzieła powstaje po jego odbiorze (wydaniu).Wcześniej, na etapie wykonywania umowy, zamawiający dysponuje nieco odmiennymi uprawnieniami - jeżeli spostrzeże wadliwe albo sprzeczne z umową wykonywanie dzieła, może wezwać przyjmującego zamówienie do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Natomiast odstąpienie od umowy o dzieło stanie się możliwe dopiero po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego przyjmującemu zamówienie, podobnie jak alternatywne wobec odstąpienia powierzenie poprawienia lub dalszego wykonania dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie (które nie wymaga wówczas uzyskania upoważnienia sądu do wykonania czynności na koszt dłużnika).

Uprawnienia zależą od wad

Rękojmia za wady dzieła wynika z ustawy (umowa nie musi jej regulować ani nawet o niej wspominać). Ustawodawca różnicuje jednak uprawnienia z tytułu rękojmi za wady w zależności od tego, czy wady dadzą się usunąć, czy nie. Ponadto duże znaczenie ma kwalifikacja wady jako istotnej bądź nieistotnej. Dla wyjaśnienia, istotną jest taka wada, która wyłącza normalne korzystanie z obiektu zgodnie z celem zawartej umowy o dzieło albo odbiera mu cechy właściwe danemu dziełu (zarówno funkcjonalne, jak i estetyczne), istotnie zmniejszając wartość wykonanego dzieła.

Jeśli wada ma charakter usuwalny, zamawiający może żądać jej usunięcia, przy czym powinien wyznaczyć przyjmującemu zamówienie odpowiedni termin z zastrzeżeniem, że po jego bezskutecznym upływie naprawy nie przyjmie. Natomiast jeżeli wady usunąć się nie da, zamawiający może bądź od umowy odstąpić, bądź żądać odpowiedniego obniżenia wynagrodzenia. Tak samo może uczynić, gdy przyjmujący zamówienie nie usunął wady w terminie lub gdy z okoliczności wynika, że nie zdoła jej usunąć w odpowiednim czasie.

Wybór pomiędzy odstąpieniem od umowy a obniżeniem wynagrodzenia nie jest jednak dowolny. Zależy bowiem od tego, czy dana wada jest istotna. Odstąpienie od umowy jest możliwe pod warunkiem, że wada jest istotna. Natomiast gdy taką nie jest, pozostaje uprawnienie do żądania obniżenia wynagrodzenia. Jeżeli zamawiający korzysta z któregoś z tych dwóch uprawnień, czyli odstąpienia od umowy albo obniżenia wynagrodzenia, może także żądać naprawienia szkody poniesionej wskutek istnienia wady.

Obniżenie wynagrodzenia "w odpowiednim stosunku" ze względu na wady dzieła w zasadzie oznacza obniżenie wynagrodzenia o koszt usunięcia wad, jeżeli nie jest on nadmierny (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2002 r., sygn. akt III CZP 86/2001). Jeżeli przyjmujący zamówienie nie usunął skutecznie wad dzieła w wyznaczonym terminie, zamawiający nie może żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia wad na koszt przyjmującego zamówienie. Przepisy o rękojmi za wady przewidują zamknięty katalog uprawnień i brak jest wśród nich prawa do wykonania zastępczego. Niemniej ograniczenie do uprawnień z tytułu rękojmi jest wiążące dla stron umowy o dzieło tylko wówczas, gdy nie postanowią inaczej (art. 558 § 1 w zw. art. 638 K.c.). Nie ma przeszkód, żeby strony umówiły się, że w razie wad dzieła zamawiający będzie uprawniony do usunięcia wad na koszt przyjmującego zamówienie.

Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku (a w przypadku budynków po upływie 3 lat) licząc od dnia, kiedy dzieło zostało zamawiającemu wydane.

Odszkodowanie

Wadliwe wykonanie dzieła stanowi również formę nienależytego wykonania zobowiązania. Jeśli wiec zamawiający poniósł na skutek tego szkodę, może dochodzić jej naprawienia na zasadach ogólnych odpowiedzialności kontraktowej. W takim razie musiałby wykazać istnienie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, czyli: fakt nienależytego wykonania zobowiązania (wadę), poniesioną szkodę oraz związek przyczynowy między jednym a drugim. Przyjmujący zamówienie może się jednak bronić wykazując, że nie ponosi winy.

W porównaniu z powyższym znacznie szerszą ochronę interesów inwestora przewidują przepisy o rękojmi. Po pierwsze dlatego, że zamawiający winien jedynie wykazać istnienie wady. Po drugie z tego względu, że przyjmujący zamówienie nie będzie mógł uwolnić się od odpowiedzialności z tytułu rękojmi udowadniając brak winy. Po trzecie, rękojmia daje zamawiającemu szerszy wachlarz uprawnień, jak żądanie usunięcia wady, odstąpienie od umowy czy żądanie obniżenia wynagrodzenia.

Dlatego też dochodzenie od przyjmującego zamówienie roszczeń odszkodowawczych na zasadach ogólnych będzie zazwyczaj miało miejsce, gdy zamawiającemu nie będą już przysługiwały uprawnienia z tytułu rękojmi (np. gdy utracił je na skutek niedochowania terminów reklamacyjnych, o których mowa w art. 563 K.c., albo gdy upłynął już rok do odbioru dzieła).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).