Wynagrodzenie w umowie zlecenia i o dzieło

Zdarza się, że firma korzysta z cywilnoprawnych form zatrudnienia, w zależności od zadań z umowy zlecenia, a także z umów o dzieło. Bywa, że zgłaszają się do nas młode osoby, np. studenci, w celu odbycia nieodpłatnej praktyki. Czy wspomniane umowy mogą być nieodpłatne?

Brak elementu wynagrodzenia może towarzyszyć umowie zlecenia (umowie o świadczenie usług), ale już nie umowie o dzieło, której odpłatność jest jedną z cech charakterystycznych (tzw. elementów przedmiotowo istotnych) tego typu kontraktu.

Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. W przypadku czynności faktycznych odpowiednia będzie już umowa o świadczenie usług, do której jednak stosuje się odpowiednio regulacje dotyczące zlecenia.

Ustawodawca przyjmuje swego rodzaju domniemanie odpłatności zlecenia, bowiem jeśli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że zleceniobiorca zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie (art. 735 § 1 Kodeksu cywilnego - Dz. U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.). W związku z tym brak odpłatności zlecenia musi wynikać z treści umowy, chyba że nieodpłatność wynika ze zwyczaju. Stronom, którym zależy na nieodpłatnym charakterze zlecenia (czy umowy o świadczenie usług), należy więc doradzić wyraźne zastrzeżenie tego rodzaju okoliczności. W przeciwnym wypadku zleceniobiorca po wykonaniu usług będzie mógł żądać za nie odpowiedniego wynagrodzenia.

W braku regulacji umownych w przedmiocie wynagrodzenia powstaje zwykle pytanie, w jakiej wysokości należy się ono zleceniobiorcy. W tego rodzaju przypadkach zastosowanie znajdzie przepis art. 735 § 2 K.c., odwołujący się do wynagrodzenia odpowiadającego wykonanej pracy. Niewątpliwie stwarzać to może w konkretnych przypadkach trudności w ustaleniu wysokości należnego wynagrodzenia. Wypada dodać, iż powinno ono opierać się na obliczeniu czasu poświęconego na wykonanie zlecenia z uwzględnieniem stopnia jego trudności. Nie bez znaczenia będą też kwalifikacje zleceniobiorcy potrzebne do wykonania zlecenia.

Z kolei przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, zapłata wynagrodzenia należy się dopiero w chwili oddania gotowego dzieła. Przepisy przewidują dwie metody ustalania wynagrodzenia, które również w praktyce występują najczęściej: wynagrodzenie ryczałtowe oraz kosztorysowe.

Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić również przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeśli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie (art. 628 § 1 K.c.).