Umowa darowizny w rodzinie a podatek

Darowizna jest umową, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Czynność ta ma swoje konsekwencje podatkowe. Dotyczą one przede wszystkim obdarowanego. Po jego stronie powstaje obowiązek podatkowy w zakresie podatku od spadków i darowizn, a czasem także podatku od czynności cywilnoprawnych. Ustawodawca przewidział jednak zwolnienia, dzięki którym członkowie najbliższej rodziny mogą całkowicie uniknąć podatku od darowizny.

Grupy podatkowe

Wysokość podatku od spadków i darowizn ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do jednej z trzech grup podatkowych następuje według osobistego stosunku obdarowanego do darczyńcy. Najbliższa rodzina (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie) zalicza się do I grupy podatkowej. W ich przypadku kwota wolna od podatku jest najwyższa (9.637 zł) i najniższe stawki podatkowe (np. 3% w ramach nadwyżki do 10.278 zł ponad kwotę wolną od podatku).

Dalsza rodzina oraz osoby spowinowacone (zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych) należą już do drugiej grupy podatkowej. Trzecią grupę stanowią natomiast pozostali nabywcy. W przypadku tych dwóch grup zwolnione z podatku są darowizny od kwot: 7.276 zł (II grupa) i 4.902 zł (III grupa), zaś stawki podatkowe znacznie wyższe - odpowiednio: 7% i 12% w przypadku nadwyżki ponad kwotę wolną od podatku do 10.278 zł.

Najbliższa rodzina

Większość z osób należących do I grupy (z wyłączeniem zięcia, synowej i teściów) korzysta jednak z nieograniczonego kwotowo zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Taką możliwość daje art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, ale pod pewnymi warunkami. Jeżeli nie są one spełnione, darowizna między małżonkami czy też rodzicami a dziećmi będzie korzystała ze zwykłego zwolnienia w ramach kwoty wolnej od podatku dla I grupy podatkowej, chyba że akurat załapie się na inne zwolnienie podatkowe. Warunkiem zwolnienia od podatku nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych przez osobę z grona najbliższej rodziny jest:

zgłoszenie darowizny lub spadku właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego oraz
udokumentowanie otrzymania środków pieniężnych (jeżeli one stanowią przedmiot darowizny) dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Jeżeli jednak nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie wspomnianego terminu, to może skorzystać z tego zwolnienia w przypadku, gdy zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.

Darowizna notarialna

Wiele darowizn dokonywanych jest w formie aktu notarialnego. Jest to po części wynikiem wymogu zachowania tej szczególnej formy dla każdej umowy darowizny, który jednak nie dotyczy przypadków, gdy przyrzeczone świadczenie zostało już przez darczyńcę spełnione. Wyjątek ten nie dotyczy jednak czynności, dla których przepisy ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń stron, np. aktu notarialnego dla przeniesienia nieruchomości.

Na potrzeby zwolnienia podatkowego w gronie najbliższej rodziny warto wiedzieć, że umowa darowizny zawarta w formie aktu notarialnego zwalnia jedynie od obowiązku zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego (jako warunku zastosowania całkowitego zwolnienia podatkowego), jednakże nie od drugiej z przesłanek, jaką jest udokumentowanie otrzymania pieniędzy np. na rachunek bankowy.

Warunek zgłoszenia darowizny organowi podatkowemu nie dotyczy przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Odpis takiego aktu rejent przesyła bowiem do właściwego urzędu skarbowego.

W wyroku z dnia 2 grudnia 2010 r., sygn. akt III SA/Po 479/10, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu uznał, że obowiązku załączenia dowodu przekazania środków pieniężnych na rachunek bankowy nabywcy lub jego rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, jako warunku zwolnienia darowizny z podatku na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn nie zwalnia fakt zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego. Darowanie środków pieniężnych musi zostać udokumentowane ich przekazaniem na rachunek bankowy, a od formy czynności cywilnoprawnej zależy jedynie, kto dokona zgłoszenia darowizny. Zawarcie aktu zdejmuje z obdarowanego jedynie obowiązek zgłoszenia nabycia w urzędzie skarbowym, natomiast nadal pozostał aktualny warunek zwolnienia dotyczący udokumentowania faktu przekazania środków pieniężnych przelewem. Potwierdził to Naczelny Sąd Administracyjny oddalając skargę kasacyjną notariusza w wyroku z dnia 27 listopada 2012 r., sygn. akt II FSK 691/11.

Kiedy PCC?

Niektóre darowizny podlegają również podatkowi od czynności cywilnoprawnych, jednak wyłącznie w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy. Stanowi o tym art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. d) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.). Chodzi o obowiązki darczyńcy wobec osób trzecich z tytułu długów, ciężarów i zobowiązań przejmowanych przez obdarowanego. Jednym z przykładów są świadczenia z tytułu dożywocia.

Nie oznacza to jednak, że obdarowany płaci dwa razy za to samo. Podatkowi od spadków i darowizn podlega bowiem wyłącznie tzw. czysta wartość darowizny, a więc wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów. Natomiast podstawą opodatkowania w zakresie PCC jest wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 ze zm.)