Rękojmia przy sprzedaży rzeczy używanych

Główną instytucją prawną zabezpieczającą interesy kupujących, zarówno konsumentów, jak i profesjonalnych uczestników obrotu gospodarczego, jest rękojmia. Stanowi ona swego rodzaju sankcję za nienależyte wykonanie zobowiązania przez sprzedawcę. Co istotne, odpowiedzialność ta nie jest uzależniona od winy, czy też wiedzy sprzedawcy o wadzie przedmiotu umowy. O ile podwyższona odpowiedzialność w przypadku sprzedaży rzeczy nowych wydaje się być oczywista, o tyle może budzić wątpliwości przy sprzedaży rzeczy używanych. Okazuje się jednak, że obowiązki przedsiębiorcy oferującego przedmioty używane są niewiele mniej restrykcyjne niż przy sprzedaży rzeczy fabrycznie nowych.

Przesłanki odpowiedzialności

Odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne rzeczy sprzedanej, a także związane z tym obowiązki, uregulowane w Kodeksie cywilnym (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.), dotyczą również sprzedaży rzeczy używanych.

Wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:

1) nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia,

2) nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego,

3) nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia,

4) została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Zgodnie z ogólną zasadą sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi za wady fizyczne, jeżeli istniały one w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego, a więc co do zasady z chwilą wydania rzeczy sprzedanej, lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili. Okres odpowiedzialności wynosi dwa lata od dnia wydania rzeczy kupującemu. W przypadku wad nieruchomości odpowiedzialność trwa pięć lat.

Uprawnienia nabywcy

W sytuacji gdy rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy. Jeżeli jednak sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie, kupujący nie może się temu sprzeciwić. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady. Należy pamiętać, że uprawnienie do odstąpienia od umowy nie przysługuje kupującemu, jeżeli wada jest nieistotna.

Kolejnym uprawnieniem kupującego na wypadek wystąpienia wady w rzeczy sprzedanej jest żądanie wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady. Sprzedawca po otrzymaniu takiego żądania obowiązany jest uczynić mu zadość w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego.

Rzeczy używane

W orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego niejednokrotnie podkreślano, że odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi odnosi się także do rzeczy używanych. Sprzedawca nie odpowiada jednak za takie zmniejszenie użyteczności lub wartości rzeczy, które jest zwyczajnym następstwem jej właściwego używania. Oczywiste jest bowiem, że nawet całkowicie prawidłowa eksploatacja rzeczy zawsze doprowadzi do zmniejszenia jej wartości i użyteczności. Kupujący musi mieć tego świadomość, gdyż należna cena jest odpowiednio niższa.

Powyższe ma szczególne znaczenie w przypadku rzeczy o wysokim stopniu złożoności (np. samochody). Czas używania tego typu rzeczy pozwala na przyjęcie pewnego przeciętnego stopnia zużycia, jednak stopień ten może wykazywać odstępstwa. Może się bowiem okazać, iż rzecz jest bardzo zużyta, w czym tkwi ryzyko kupującego, lub też zużycie jest mniejsze od przewidywanego, co może stanowić szkodę sprzedawcy.

Oznacza to, że zazwyczaj odpowiedzialność sprzedawcy za wady rzeczy używanej nie wystąpi, jeżeli stanowi ona konsekwencję jej prawidłowego używania.

Zaznaczenia również wymaga, że sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. Sprzedawca dla ograniczenia swej odpowiedzialności powinien zatem dokładnie opisywać w umowie przedmiot sprzedaży ze wskazaniem wszystkich ewentualnie występujących usterek lub elementów zużytych z uwagi na okres ich wcześniejszego użytkowania.

Umowne modyfikacje

Kodeks cywilny w art. 558 stanowi, że strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi, w przypadku gdy kupującym jest konsument, dopuszczalne jest tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych. Mowa tu m.in. o art. 568 § 1 K.c., w myśl którego, jeżeli kupującym jest konsument, a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu.

Podkreślenia przy tym wymaga, że wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.

Istnieje zatem możliwość całkowitego wyłączenia odpowiedzialności sprzedawcy za wady sprzedanej rzeczy używanej. Oświadczenie w tym przedmiocie powinno znaleźć się w treści umowy podpisanej przez obie jej strony.

Przykład

Kupujący nabył w komisie samochodowym używany motocykl. Po pół roku od zakupu wystąpiły problemy z jego uruchomieniem. Pojazd na zlecenie kupującego został naprawiony w autoryzowanym serwisie. Dopiero po dokonaniu i opłaceniu naprawy kupujący złożył sprzedawcy (właścicielowi komisu) oświadczenie o obniżeniu ceny. Sprzedawca nie jest jednak zobligowany do zwrotu kupującemu części uiszczonej przez niego ceny, ponieważ uniemożliwił on sprzedawcy realizację kontruprawnienia w postaci niezwłocznego usunięcia wady. W konsekwencji kupującemu nie przysługuje prawo obniżenia ceny.