Umowa sprzedaży wierzytelności

Wierzytelność nie może przejść na inną osobę na podstawie jednostronnej czynności prawnej wierzyciela. Do tego potrzebna jest umowa, niekoniecznie w postaci umowy sprzedaży. Oprócz niej do umów zobowiązujących do przeniesienia wierzytelności zalicza się m.in. darowiznę czy zamianę. Jednak to właśnie sprzedaż jest najczęściej wykorzystywana do tego celu. Sprzedając lub kupując wierzytelność należy pamiętać o kilku rzeczach, które pozwolą na bezpieczne przeprowadzenie transakcji.

Przedmiotem obrotu mogą być wierzytelności wymagalne, niewymagalne, przyszłe (choć z istniejącej już umowy), jak również te przedawnione. Możliwość sprzedaży wierzytelności przedawnionej wynika stąd, że roszczenia przedawnione istnieją nadal, a nie wygasają. W związku z tym mogą być one nawet dochodzone w postępowaniu sądowym i egzekucyjnym, chyba że dłużnik w porę zorientuje się i zgłosi zarzut przedawnienia. Jednakże okoliczności, że doszło już do przedawnienia roszczenia nie warto ukrywać przed nabywcą. Zbywca wierzytelności odpowiada bowiem względem nabywcy za to, że taka wierzytelność istnieje i jemu przysługuje, a także za jej wady.

Forma umowy

Sprzedaż wierzytelności może nastąpić w dowolnej formie. Wprawdzie art. 511 Kodeksu cywilnego wymaga zachowania formy pisemnej w przypadku, gdy również wierzytelność stwierdzona jest pismem, to jednak jej niedochowanie nie skutkuje nieważnością cesji. Co najwyżej pojawią się wówczas ograniczenia dowodowe, które na dodatek nie dotyczą sytuacji, gdy stronami takiej umowy będą z obu stron przedsiębiorcy. Z ostrożności warto jednak sporządzić umowę przelewu wierzytelności na piśmie. W przypadku wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie będą również potrzebne podpisy notarialnie poświadczone pod umową - na potrzeby wniosku o zmianę wpisu hipoteki w księdze wieczystej (ujawnienie nowego wierzyciela hipotecznego).

Przeszkody

Nie każda wierzytelność nadaje się do zbycia, w tym do sprzedaży. Na przeszkodzie stanąć może konkretny przepis prawny, stosowne zastrzeżenie w umowie z dłużnikiem albo właściwość zobowiązania.

Wśród tych pierwszych przeszkód wskazać można zakaz zbywania prawa odkupu, pierwokupu, dożywocia czy też prawa do wynagrodzenia za pracę. Z kolei właściwość zobowiązania nie pozwala na przelew m.in. prawa do renty, prawa do alimentacji, roszczeń o ochronę dóbr osobistych, a także wierzytelności dzierżawcy wobec wydzierżawiającego. Również dzierżawca nie może bez zgody wydzierżawiającego przelać skutecznie na osobę trzecią wierzytelności przysługującej mu wobec tego wydzierżawiającego (art. 698 w zw. z art. 509 K.c.). Dla odmiany nic nie stoi na przeszkodzie sprzedaży wierzytelności z tytułu zaległego czynszu przez wydzierżawiającego, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej.

W przypadku gdy wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie dotyczące zgody dłużnika jest skuteczne względem nabywcy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu wiedział, iż taka zgoda jest potrzebna.

Wyłączenie lub ograniczenie cesji może też wynikać z samej umowy stanowiącej podstawę wierzytelności. Przed zawarciem umowy sprzedaży wierzytelności należy sprawdzić tę okoliczność, nie wyłączając analizy załączników do umowy. Strony nierzadko bowiem zabezpieczają się na wypadek np. przekazania należności firmie windykacyjnej zastrzegając, że nie jest możliwy przelew wierzytelności wynikającej z danej umowy bądź jest on dopuszczalny tylko za zgodą drugiej strony (tj. dłużnika).

Poza opisanymi wyjątkami, wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść swoją wierzytelność na osobę trzecią (art. 509 § 1 K.c.). Wraz z nią przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Dotyczy to również zabezpieczeń wierzytelności, jak np. poręczenie, zastaw.

Problem nieściągalności

Zasadą jest, że zbywca wierzytelności nie odpowiada za to, iż dłużnik okazał się niewypłacalny. Taką odpowiedzialność może jednak na siebie przyjąć. Na tego rodzaju zastrzeżenia warto zwrócić uwagę zwłaszcza, gdy podmiotem kupującym należność jest firma windykacyjna. Jeżeli już wierzyciel zamierza przyjąć na siebie takie ryzyko, powinien wynegocjować wysoką cenę, skoro nabywca praktycznie niczym nie ryzykuje.

Warto również sprawdzić, jak wyglądać będzie kwestia późniejszych rozliczeń stron umowy sprzedaży wierzytelności. Chodzi np. o to, czy wierzytelność wróci za zwrotem ceny, czy też nabywca wierzytelności uzyska dodatkowe wynagrodzenie za podjęte starania w celu wyegzekwowania zapłaty. Dodatkowo należy sobie odpowiedzieć na pytanie, czym ma przejawiać się owa niewypłacalność dłużnika - czy wystarczy jedynie dłuższy brak odpowiedzi na wezwanie do zapłaty, czy umorzenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika. To ostatnie jest niewątpliwie korzystniejsze dla zbywcy.

PCC przy sprzedaży wierzytelności

Opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlegają m.in. umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych. Przykładem praw majątkowych, które mogą być przedmiotem umowy sprzedaży, są wierzytelności. Podstawą opodatkowania będzie w tym wypadku wartość nabywanej wierzytelności, natomiast stawka podatku wyniesie 1%. Aktualnie obowiązek podatkowy ciąży wyłącznie na kupującym. Powinien on w terminie 14 dni rozliczyć się z właściwym urzędem skarbowym oraz złożyć deklarację na formularzu PCC-3. Sprzedawca wierzytelności nie musi się zatem niczym martwić.

Gdyby jedna ze stron z tytułu zawarcia omawianej umowy była opodatkowana podatkiem VAT lub była od niego zwolniona, wówczas nie będzie obowiązku zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)

Ustawa dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.)