Gazeta Podatkowa nr 9 (946) z dnia 31.01.2013

Finansowe skutki przedwczesnego zakończenia leasingu

Leasing jako forma zewnętrznego finansowania maszyn czy środków transportu jest mniej sformalizowany niż kredyt, łatwiej osiągalny dla przedsiębiorców, a także korzystny ze względów podatkowych. Wszelkie zalety kończą się jednak z chwilą przedterminowego rozwiązania umowy. Przepisy, a zwłaszcza praktyka ich stosowania przez wielu leasingodawców, stawiają leasingobiorców w dużo gorszej sytuacji niż mogłoby się wydawać na początku.

Gdy leasing kończy się przed terminem

Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony. W zamian korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.

Umowę leasingu zawiera się na czas oznaczony, najczęściej od 2 do 6 lat.

W razie wypowiedzenia przez finansującego umowy leasingu na skutek okoliczności, za które korzystający ponosi odpowiedzialność, finansujący może żądać od korzystającego natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie a niezapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści, jakie finansujący uzyskał wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem i rozwiązania umowy leasingu. Mówi o tym art. 709¹⁵ Kodeksu cywilnego. Właśnie o wysokość tej spłaty oraz skalę potrąceń często spierają się w sądach dawni kontrahenci umów leasingowych.

Na zasadach odszkodowania

Przewidziana w powołanym przepisie odpowiedzialność korzystającego (leasingobiorcy) ma charakter odpowiedzialności kontraktowej. Zgodnie z ogólnym założeniem odpowiedzialności odszkodowawczej, odszkodowanie ma przywrócić stan, jaki istniałby, gdyby nie doszło do zdarzenia wyrządzającego szkodę (art. 361 § 2 K.c.). Odszkodowanie nie może jednak przewyższać uszczerbku zaistniałego w majątku poszkodowanego - zasada ta uzasadnia zaliczenie na poczet szkody korzyści uzyskanych przez poszkodowanego (tu: leasingodawcę).

Natychmiastowa, tj. z chwilą rozwiązania umowy leasingu wskutek jej wypowiedzenia, zapłata finansującemu przez korzystającego wszystkich przewidzianych w umowie a nieuiszczonych rat ma na celu przywrócenie takiego stanu, w jakim finansujący znajdowałby się, gdyby korzystający należycie wykonywał umowę leasingu i nie dał powodów do jej przedwczesnego zakończenia. Pełni zatem funkcje odszkodowania za szkodę wyrządzoną finansującemu wskutek naruszenia przez korzystającego umowy leasingu z przyczyn, za które on odpowiada (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2008 r., sygn. akt I CSK 354/07).

O co należy umniejszyć sumę rat?

Pełna kwota ustalonych w umowie a niezapłaconych rat mogłaby jednak przewyższać uszczerbek powstały w majątku finansującego, czyli wykraczać poza granice dopuszczalnej wysokości odszkodowania. Dlatego też we wspomnianym przepisie art. 709¹⁵ K.c. przewidziano pomniejszenie kwoty umówionych a niezapłaconych rat o dwa rodzaje korzyści, jakie finansujący uzyskał wskutek:

1) zapłaty rat przed terminem określonym w umowie leasingu,

2) rozwiązania umowy leasingu w następstwie jej wypowiedzenia.

Wszystkie pozostałe raty, których ustalone terminy wymagalności przypadają po wygaśnięciu leasingu, stają się więc natychmiast wymagalne z chwilą rozwiązania umowy wskutek jej wypowiedzenia. Do tych właśnie rat ma zastosowanie rozwiązanie, które przewiduje pomniejszenie wypłacanych finansującemu rat o korzyści, jakie uzyskał on wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem. Koniecznym elementem wynagrodzenia należnego finansującemu (leasingodawcy) płatnego w ratach jest kwota odpowiadająca cenie nabytej przez niego rzeczy. Ponieważ umowa leasingu pełni funkcję kredytową w szerokim znaczeniu tego słowa, poszczególne raty, które korzystający obowiązany jest uiszczać, obejmują, obok spłaty równowartości ceny nabycia rzeczy, jeszcze m.in. odsetki, stanowiące koszt "kredytu rzeczowego", zaciągniętego przez korzystającego u finansującego.

Do dobrowolnej zapłaty przez korzystającego rat przed umówionym terminem, z mocy art. 709¹⁷ K.c., odpowiednie zastosowanie ma art. 585 K.c. Stąd też korzystający w razie dobrowolnej przedterminowej zapłaty rat może odliczyć kwotę odpowiadającą wspomnianym odsetkom. Ponieważ podmiot ten nie jest już kredytowany przez finansującego, nie powinien mu z tego tytułu płacić wynagrodzenia. Natomiast w przypadkach, w których korzystający obowiązany jest do zapłaty finansującemu wszystkich niezapłaconych rat z chwilą rozwiązania umowy leasingu na skutek jej wypowiedzenia, części przyszłych rat, obejmujące wspomniane odsetki, powinny zostać odliczone od sumy niezapłaconych rat jako korzyści uzyskane przez finansującego wskutek obowiązku korzystającego zapłacenia przyszłych rat przed umówionym terminem. Jeżeli bowiem z chwilą rozwiązania umowy odpadł obowiązek finansującego kredytowania korzystającego, nie powinno się już finansującemu należeć z tego tytułu wynagrodzenie.

Korzyść uzyskaną przez finansującego wskutek rozwiązania umowy leasingu należy wiązać przede wszystkim z odzyskaniem przez finansującego przedmiotu leasingu i wynikającą stąd możliwością decydowania o jego dalszych losach. O wysokości tej korzyści rozstrzyga wartość odzyskanego przedmiotu. Wartość ta powinna być wyznaczona na zasadach, na jakich określa się wartość dóbr przy ustalaniu odpowiedzialności odszkodowawczej. Znaczenie ma również to, czy dany przedmiot może być jeszcze eksploatowany na podstawie nowej umowy leasingu.

Jeżeli zawarto już co do niego nową umowę leasingu, to zasadniczo za miarodajną należy uznać jego wartość określoną przez strony tej nowej umowy. Leasingodawca, jako podmiot uprawiony do odszkodowania, powinien jednak czynić starania w kierunku ograniczenia wysokości szkody i w tym celu winien zmierzać do zawarcia nowej umowy leasingu lub umowy sprzedaży danego przedmiotu możliwie według jego wartości rynkowej. Jeżeli bez np. ogłoszeń czy próby rozporządzenia przedmiotem po jego wartości rynkowej wyzbędzie się go za połowę ceny, to w takim wypadku leasingobiorca będzie mógł postawić zarzut przyczynienia się leasingodawcy do powstania szkody określonych rozmiarów. Będzie to równoznaczne z częściową odpowiedzialnością finansującego za bezzasadnie umniejszoną wysokość uzyskanej korzyści w związku z przedwczesnym rozwiązaniem umowy leasingu.

Za korzyści uzyskane przez finansującego wskutek rozwiązania umowy leasingu nie można natomiast uznać rat należnych na podstawie nowej umowy, dotyczącej tego samego przedmiotu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2010 r., sygn. akt I CSK 216/09). Ich źródłem jest nowa umowa leasingu, a nie samo rozwiązanie umowy wcześniejszej. Zastrzeżone w nowej umowie raty w zakresie obejmującym prowizję finansującego stanowią wynagrodzenie usług pozostających w związku jedynie z tą umową.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)