Obdarowany może zostać zobowiązany do świadczeń

Mój ojciec zaproponował mi, że podpisze ze mną umowę darowizny mieszkania. Jednocześnie wymaga ode mnie, abym zaangażował się w działania charytatywne. Czy można zobowiązywać osobę obdarowaną do określonego działania, skoro umowa darowizny, jak sama nazwa wskazuje, przyznaje obdarowanemu określoną rzecz (prawa) za darmo?

TAK, pewne obowiązki na obdarowanym mogą ciążyć, pomimo tego, że umowa darowizny jest rzeczywiście umową nieodpłatną, jednostronnie zobowiązującą. Co więcej, pewne obowiązki mogą być aktualne nawet wtedy, gdy umowa darowizny w ogóle o tym nie wspomina. Po pierwsze, darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie). Wynika to z art. 893 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740). W tym konkretnym przypadku nie tworzy się jednak formalnego zobowiązania. Tak wydaje się należy rozumieć stwierdzenie, że ojciec Czytelnika będzie "wymagał" od niego określonego działania np. w instytucji charytatywnej - może skorzystać w tym przypadku z omawianej instytucji polecenia.

Darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny, może żądać wypełnienia polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego. Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia mogą żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny - także właściwy organ państwowy. Natomiast obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków (art. 894-895 K.c.). Dla Czytelnika istotne jest, że pewne obowiązki prawne mogą go jednak obciążać. Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Co jednak istotne, obdarowany może zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

Czytelnik powinien pamiętać także o tym, że w szczególnych przypadkach brak określonego działania z jego strony może być uznany za rażącą niewdzięczność obdarowanego, co z kolei może skutkować odwołaniem całej darowizny. Doktryna i sądy stoją na stanowisku, że w ramach pojęcia "rażąca niewdzięczność" mieszczą się nie tylko przestępstwa dokonane przeciwko darczyńcy, ale także ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych - np. nieudzielanie pomocy w chorobie, brak pomocy w ponoszeniu kosztów utrzymania itp. Zatem, mimo że umowa darowizny ma charakter nieodpłatny, nakłada czasem na obdarowanego różnego rodzaju powinności, w tym o charakterze moralnym (naturalnym).